Istota rozdzielności majątkowej

W przypadku zawierania umowy w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej, największe znaczenie mają przepisy art. 51 i 511 k.r.i.o. Zgodnie z pierwszym z tych przepisów, „w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później”. Umowa taka powoduje, że zamiast powstania trzech mas majątkowych (majątek wspólny, majątek osobisty męża i majątek osobisty żony), funkcjonują nadal tylko dwie masy majątkowe, tj. majątki osobiste obu małżonków. Pamiętać trzeba, że trwanie w ustroju rozdzielności majątkowej nie oznacza, że małżonkowie nie będą mogli wspólnie nabywać rzeczy i praw – takie nabycie będzie możliwe, ale będzie skutkowało powstaniem współwłasności ułamkowej, a nie łącznej. Powyższe oznacza, że każdy z małżonków będzie posiadał połowę udziału w rzeczy lub prawie objętym współwłasnością.

Umowa o ustanowienie rozdzielności majątkowej wywołuje tylko skutek na przyszłość, a nigdy nie przeszłość (inaczej może być w przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej na mocy orzeczenia sądu – art. 52 k.r.i.o.). W sytuacji, gdy małżonkowie zawierają umowę o ustanowienie rozdzielności majątkowej zaraz po zawarciu małżeństwa, ustrój wspólności majątkowej nigdy nie powstaje. Natomiast, gdy umowa taka zostanie zawarta dopiero w czasie trwania małżeństwa, dotychczasowa wspólność ustawowa przestaje istnieć. Oznacza to, że majątek objęty wspólnością ustawową przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych, gdzie udziały małżonków są równe. Jak wskazuje E. Skowrońska – Bocian, w umowie majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkową małżonkowie mogą dokonać podziału majątku objętego wcześniej wspólnością ustawową, decydując, które przedmioty wejdą w skład ich majątków osobistych. Ponadto możliwe jest ustanowienie nierównych udziałów w dotychczasowym majątku wspólnym oraz określenie sposobu dokonania rozliczeń z tego tytułu.

Należy również zwrócić uwagę, iż istnieją prawa, których „wspólny” charakter nie ustaje mimo ustanowienia rozdzielności majątkowej. Do takich praw należy choćby prawo najmu, co przewiduje art. 6801 § 2 Kodeksu cywilnego. W myśl zdania pierwszego tego przepisu, „ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie powoduje ustania wspólności najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny”.