Dziedziczenie testamentowe – wszystko, co warto o nim wiedzieć

Dziedziczenie testamentowe – wszystko, co warto o nim wiedzieć

Coraz więcej osób decyduje się sporządzić testament. Chcą mieć wpływ na to, co stanie się z ich majątkiem po ich śmierci. Dowiedz się, na czym polega dziedziczenie testamentowe i jakie są rodzaje testamentów.

Zapraszam na kolejny artykuł z cyklu, pt. ,,Prawo spadkowe – co muszę wiedzieć, żeby nie miało przede mną tajemnic?”. W zeszłym tygodniu zaczęliśmy dziedziczeniem ustawowym i omówiłam wszystkie grupy spadkobierców ustawowych. Dzisiejszy temat – dziedziczenie testamentowe.

Dziedziczenie testamentowe  – kto może sporządzić testament?

Sporządzić testament może osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych . Czyli osoba, która nie jest osobą małoletnią, bądź częściowo/całkowicie ubezwłasnowolnioną. W testamencie  można powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Co ważne – testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy .

A jeśli spadkodawca nie uwzględnił w testamencie całego spadku?

W takiej sytuacji część majątku nieuwzględniona w testamencie zostanie przekazana zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. Osoby, powołane do spadku w testamencie otrzymają swoją część, a co do reszty dziedziczenie nastąpi na zasadach dziedziczenia ustawowego.

Testament można odwołać

Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. W jaki sposób może to zrobić? Odwołanie testamentu może nastąpić w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament , bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność , bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień .

A co w sytuacji, jeśli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje? Wtedy ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Rodzaje testamentów

To właśnie o rodzaje testamentów pada najwięcej pytań wśród osób, które interesują się dziedziczeniem testamentowym i chcą zabezpieczyć swoje interesy majątkowe. Polskie prawo przewiduje testamenty w formie zwykłej oraz testamenty w formie szczególnej .

Testamenty zwykłe:

Do pierwszej kategorii zaliczamy: testament holograficzny (własnoręczny), testament allograficzny oraz testament notarialny. Takie testamenty mogą być sporządzone przez każdą osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych. Czym charakteryzuje się każdy z tych testamentów?

• testament holograficzny (własnoręczny) –  spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
• testament allograficzny – spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia, zaś protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu (osoby głuche lub nieme nie mogą w  tej formie sporządzić testamentu).
• testament notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego

Testamenty szczególne:

W przeciwieństwie do testamentów zwykłych testamenty szczególne mogą być sporządzone jedynie w określonych sytuacjach i ich ważność jest ograniczona w czasie . Co to oznacza? Ze testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności , które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Polskie prawo przewiduje 3 rodzaje testamentów szczególnych:

• testament ustny – jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
• testament podróżny –  podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
• testament wojskowy –  może być sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli przez osoby wymienione w Rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych (w formie przewidzianej Rozporządzeniem).

Nieważność testamentu

Warunkiem dziedziczenia na podstawie testamentu jest jego ważność . Jest kilka okoliczności powodujących nieważność testamentu. Kiedy mówimy o nieważności testamentu? Jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści
• pod wpływem groźby

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia , w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku .

W sytuacji gdy testament jest nieważny, wchodzą w grę zasady dziedziczenia ustawowego.

Dodatkowe elementy testamentu

Zapis zwykły i zapis windykacyjny

W testamencie spadkodawca może dokonać, tzw. zapisu. Rozróżniamy zapis zwykły i windykacyjny . Na czym one polegają?

• zapis zwykły – polega na tym, iż spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Wówczas zapis ten wykonuje spadkobierca (przykładowo – jeśli spadkodawca powołał do spadku córkę i wskazał, że motocykl zapisuje siostrzeńcowi – aby motocykl stał się po śmierci spadkodawcy własnością siostrzeńca, to córka musi przenieść na siostrzeńca jego własność)
• zapis windykacyjny – polega na tym, że spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (przykładowo – jeśli spadkodawca powołał do spadku córkę i wskazał, że motocykl zapisuje siostrzeńcowi, to motocykl stanie się własnością siostrzeńca po śmierci spadkodawcy niejako automatycznie, córka nie musi dodatkowo przenosić na siostrzeńca jego własności). Taki zapis może być zawarty wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.

Co jeszcze może się znaleźć w testamencie?

Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem. Jest to, tzw. polecenie .

Może również w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, czyli ich wydziedziczyć . Na czym to dokładnie polega? Czym jest zachowek? O tym przeczytasz w następnym artykule.