Ustawa o emeryturach i rentach z FUS, zwana ustawą emerytalną, w art. 83 przewiduje uprawnienia Prezesa ZUS do przyznawania świadczeń w drodze wyjątku. Są one finansowane z budżetu państwa. Otrzymanie świadczenia w drodze wyjątku jest jednak możliwe tylko wówczas, gdy osoba ubiegająca się o jego przyznanie spełnia łącznie następujące przesłanki: 1) jest lub była ubezpieczona albo zalicza się do członków rodziny pozostałych po ubezpieczonym, 2) nie spełnia warunków do uzyskania świadczenia w trybie zwykłym wskutek szczególnych okoliczności, 3) nie może podjąć pracy lub innej działalności objętej ubezpieczeniami społecznymi z uwagi na wiek lub całkowitą niezdolność do pracy, 4) nie posiada niezbędnych środków utrzymania.Niespełnienie choćby jednej z nich wyklucza możliwość przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Za szczególne okoliczności, warunkujące przyznanie świadczenia w drodze wyjątku, uważa się wyłącznie zdarzenie lub trwały stan wykluczający aktywność zawodową konkretnej osoby z powodu niemożności przezwyciężenia ich skutków. Są to przyczyny niezależne od woli strony, niezawinione przez nią. Odnośnie pojęcia wieku, jako przeszkody w podjęciu pracy lub działalności objętej ubezpieczeniami społecznymi, uprawniającej do świadczenia w drodze wyjątku, w świetle orzecznictwa sądów administracyjnych należy rozumieć wiek, w którym osoba ubiegająca się o to świadczenie nie może jeszcze podjąć zatrudnienia z uwagi na niepełnoletność, czyli wiek poniżej 18. roku życia, a nie ogólną granicę wieku dzieci uczących się lub studiujących. Brak niezbędnych środków utrzymania, jako przesłanka do przyznania świadczenia w drodze wyjątku, nie jest pojęciem zdefiniowanym w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. W celu ustalenia tego kryterium należy posiadane przez wnioskodawcę środki utrzymania oceniać na tle wysokości minimalnej emerytury. Zgodnie z poglądem wyrażonym w orzecznictwie sadów administracyjnych, przepis art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z FUS uzależnia przyznanie świadczenia w drodze wyjątku od wykazania braku niezbędnych, a nie niewystarczających środków utrzymania. Nie są to natomiast środki pozwalające na zaspokojenie wszystkich potrzeb życiowych. W zakresie oceny sytuacji materialnej osób ubiegających się o świadczenie z art. 83 ZUS ma obowiązek uwzględnić uzasadnione potrzeby jednakże sama trudna sytuacja życiowa i materialna nie wystarczają do przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Celem wnioskowania o przyznanie w/w świadczenia, należy złożyć wniosek adresowany do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku, zawierający co najmniej dane osobowo-adresowe osoby ubiegającej się o świadczenie, sprecyzowane żądanie oraz podpis. Do wniosku należy załączyć Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątkowym i o sytuacji materialnej" (druk ZUS Rp - 15) oraz dokumenty potwierdzające stan faktyczny wskazany w oświadczeniu. Wniosek do Prezesa Zakładu o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku może zostać złożony bezpośrednio w najbliższej terenowej jednostce organizacyjnej ZUS lub w Centrali ZUS. Radca prawny Dorota Hinc