KIEDY SĄD NIE ORZEKNIE ROZWODU?

Liczba rozwodów w Polsce od kilku lat oscyluje rocznie na poziomie ok. 65 tys. (dane GUS). Dla porównania w roku 2000 liczba rozwodów wynosiła 42 770, a w 2010 r – 61 300. Mimo wzrostu ich liczby nadal istnieją tzw. negatywne przesłanki jego orzeczenia mające podstawę w art. 56 § 2 i 3 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.

Nawet przy stwierdzeniu, iż między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia (czyli pozytywne przesłanki) sąd nie orzeknie rozwodu, gdy :

• wskutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci małżonków,

• jeśli orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,

• jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi na to zgodę lub odmowa jego zgody byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Dobro dziecka nie jest zdefiniowane ustawowo, z tego też powodu każda sprawa powinna być rozpatrywana indywidualnie.

Zgodnie z wyrokiem I ACa 83/10 z 8 kwietnia 2010 r: „Z zasady w interesie dziecka leży by wychowywało się w rodzinie, w której prawidłowo realizowane są funkcje ojca i matki, chodzi jednak o rodzinę faktycznie funkcjonującą, a nie tylko utrzymywaną formalnie przez prawo”. Przesłanka dobra dziecka ma bowiem na celu jego ochronę przed negatywymi skutkami rozwodu, nie jest zaś w stanie chronić go przed rozkładem pożycia między małżonkami (wyrok powyższy). Nie można nie mieć także na uwadze, iż atmosfera między rodzicami, która zagraża prawidłowemu rozwojowi i wychowaniu dziecka wpływa na rozstrzygnięcie o utrzymaniu małżeństwa. Dla oceny, czy dobro dzieci ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu, mogą też mieć istotne znaczenie: wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan zdrowia i stopień wrażliwości dzieci.( Sąd Najwyższy, 18 marzec 1968 r. (III CZP 70/66, OSN 1968). Pod uwagę brany jest także fakt, czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi między dzieckiem a małżonkiem, z którym nie pozostanie po ustaniu małżeństwa oraz wykonywaniu przez niego obowiązków rodzicielskich.

Zasady współżycia społecznego , będące także przesłanką ogólną, ocenną subiektywnie. W tym przypadku sąd bierze pod uwagę na przykład wiek małżonków, stan zdrowia, możliwość zaspokajania potrzeb życiowych. W ogólnym ujęciu jest to taki stan faktyczny, w przypadku którego orzeczenie rozwodu byłoby krzywdzące dla współmałżonka. „Takim przypadkiem istotnie może być sytuacja, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga opieki materialnej i moralnej współmałżonka, zaś rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę.” (I CKN 704/97, SN Izba Cywilna z 25 maja 1998 r).

Sąd nie orzeknie także rozwodu, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia .

Od tej przesłnki istniają dwa wyjątki: gdy współmażonek wyrazi na to zgodę lub gdy odmowa rozwodu byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Co do zasady odmowa zgody na rozwód małżonka niewinnego jest jego prawem i skorzystanie z tego prawa nie może być w zasadzie zakwalifikowane jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Per negatio przykładem odmowy niezgodnej z zasadami współżycia społecznego jest teza z wyroku z 05 grudnia 2002 r. III CKN 665/00, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, iż nie zasługuje na aprobatę odmowa zgody na rozwód, która służy tylko chęci zamanifestowania przewagi nad małżonkiem domagającym się orzeczenia rozwodu i przeszkodzeniu w ułożeniu sobie przez niego życia osobistego. Pominięcie odmowy zgody na rozwód jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego powinno zatem nastąpić wówczas, gdy w danych okolicznościach nie ma podstaw do przyjęcia, że orzeczenie rozwodu może wywołać niepożądane skutki społecznowychowawcze. Podstawowe znaczenie ma tutaj argument, że celem rozwodu jest eliminacja szkody, jaką z punktu widzenia społecznego byłoby utrzymywanie formalnych związków małżeńskich, gdy małżeństwo faktycznie nie istnieje i nie ma szans na jego dalsze funkcjonowanie (wyrok SN z 10 maja 2000 r., III CKN 1032/99 ). Jak podkreśla się w orzecnictwie należy uszanować prawo strony niewinnej, niemniej w pewnych sytuacjach jej brak zgody, zwłaszcza w kontekście czasu, może być niezgodne z zasadami współżycia spolecznego. Ma to także znaczenie wówczas, gdy motywem odmowy są np. zemsta, nienawiść, czyli pobudki nie zasługujące na aprobatę. „Ocena odmowy przez małżonka niewinnego zgody na rozwód, o jakiej mowa w art. 56 § 3 k.r.o., musi być przeprowadzona przede wszystkim nie pod kątem subiektywnego odczucia małżonka niewinnego, lecz pod kątem wyjaśnienia, czy zachodzą obiektywne przesłanki uzasadniające tę odmowę w świetle zasad współżycia społecznego.” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1967 r., sygn. akt III CR 54/67).

Podsumowując, przesłanką pozytywną orzeczenia rozwodu jest trwały i zupełny rozkład pożycia współmałżonków.

W każdym przypadku wystąpienia opisanych przesłanek negatywnych do jego orzeczenia, sąd powinien dążyć do wszechstronnego wyjaśnienia przyczyn rozkładu, rozważenia wszystkich występujących okoliczności i ich doniosłości dla danej sprawy, zwłaszcza jeśli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci.