Czy można zrzec się prawa do zachowku za życia spadkodawcy?

W praktyce spadkowej regularnie pojawia się pytanie, czy przyszły spadkobierca może jeszcze za życia spadkodawcy zrezygnować z prawa do zachowku. To zagadnienie istotne dla spadkodawców, którzy chcą rozporządzić swoim majątkiem, a jednocześnie zabezpieczyć obdarowanych przed koniecznością zaspokajania roszczeń z tytułu zachowku na rzecz innych osób po ich śmierci. Przepisy kodeksu cywilnego dają taką możliwość.

Kto ma prawo do zachowku?

Prawo do zachowku przysługuje najbliższym członkom rodziny spadkodawcy – małżonkowi, zstępnym oraz rodzicom. Oznacza to, że nawet jeśli zostali pominięci w testamencie lub spadkodawca darował cały swój majątek jeszcze za życia jednej lub kilku osobom, mogą dochodzić określonej sumy pieniężnej od spadkobierców, zapisobiorców windykacyjnych lub obdarowanych.

Praktyczne uzasadnienia dla zrzeczenia się

Zrzeczenie się zachowku ma sens w wielu sytuacjach. Na przykład wtedy, gdy spadkodawca chce przekazać cały majątek jednemu z dzieci, a pozostali zgodzą się na takie rozwiązanie w zamian za pomoc finansową udzieloną jeszcze za jego życia. Bywa to także narzędziem porządkowania relacji rodzinnych i zabezpieczenia osób, które faktycznie gospodarują majątkiem.

Wymóg formy – akt notarialny

Czasem pojawia się pomysł, aby za życia spadkodawcy podpisać prostą umowę cywilną o rezygnacji z prawa do zachowku. Taka umowa jest jednak nieskuteczna . Umowa o zrzeczeniu się zachowku jest skuteczna wyłącznie, jeśli zostanie zawarta w formie aktu notarialnego pomiędzy spadkodawcą a osobą, której po jego śmierci przysługuje zachowek. Brak zachowania tej formy skutkuje bezwzględną nieważnością umowy.

Skutki zrzeczenia się zachowku

Na skutek zrzeczenia się zachowku w formie umowy notarialnej osoba zrzekająca się traci prawo do zachowku całkowicie. W konsekwencji nie może po jej stronie powstać roszczenie o zachowek lub o jego uzupełnienie w stosunku do spadkobierców, zapisobiorców windykacyjnych ani obdarowanych spadkodawcy. Zrzeczenie się obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że w umowie postanowiono inaczej.

Możliwość odwołania

Umowa o zrzeczeniu się zachowku może być uchylona (odwołana), ale wyłącznie za zgodą obu stron, w formie aktu notarialnego i za życia obu stron . Po śmierci spadkodawcy droga do odzyskania praw spadkowych zamyka się, o ile osoba zainteresowana nie uzasadni nieważności umowy (błąd, groźba, podstęp).