Kilka słów o alimentach

Obowiązek alimentacyjny jest jednym z podstawowych obowiązków wynikających z prawa rodzinnego. Jest on regulowany przepisami Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity Dz. U. z 2017 roku, poz. 682). Zagadnienia związane z alimentami są również najczęściej poruszanymi problemami klientów kancelarii adwokackich. W związku z tym postanowiłem zebrać najczęściej powtarzające się pytania i udzielić na nie odpowiedzi: 

1. Co rozumiemy pod pojęciem obowiązku alimentacyjnego? 

Zgodnie z art. 128 kodeksu na obowiązek ten składa się konieczność dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. W praktyce chodzi na ogół o przekazywanie osobie uprawnionej określonej sumy pieniężnej. Niekiedy jednak obowiązek alimentacyjny może przybrać postać osobistych starań zobowiązanego o wychowanie. 

Celem alimentów jest zapewnieniem uprawniony utrzymania w sytuacji, w której nie jest on w stanie uczynić tego samodzielnie. 

Od obowiązku alimentacyjnego odróżnić należy przewidziany w art. 27 kodeksu rodzinnego obowiązek dostarczania środków utrzymania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Podlega on osobnej regulacji i omówimy go przy innej okazji. 

2. Kogo obciąża obowiązek alimentacyjny? 

Najogólniej rzecz ujmując, krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Nie oznacza to jednak, że wszystkie osoby są zobowiązane do opłacania alimentów równocześnie. W kodeksie przewidziano bowiem kilka zasad odnoszących się do płatności alimentów: 

1)  obciążają one zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi,

2) krewnych w tym samym stopniu alimenty obciążają nie w częściach równych, ale  odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym,

3) obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji (będzie o tym mowa w dalszej części artykułu) wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka, 

4) obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi,

5) rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie.

Co ciekawe, obowiązek alimentacyjny ma charakter ściśle osobisty. Oznacza to, że nie może zostać skutecznie przeniesiony np. umową na inną osobę, jak również nie podlega dziedziczeniu. Niedopuszczalne jest również zrzeczenie się prawa do alimentów (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 roku, III CZP 134/10, LEX nr 707477). 

3. Kiedy będzie można domagać się zapłaty alimentów? 

Co do zasady jest to możliwe tylko wówczas, gdy uprawniony do świadczeń alimentacyjnych znajduje się w niedostatku. O niedostatku możemy natomiast mówić wtedy, gdy dana osoba ma trudności z utrzymaniem się na najniższym poziomie lub gdy nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb (zob. wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 22 września 2014 roku, II Ca 507/14, LEX nr 1611250, wyrok Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 7 lutego 2014 roku, IV Ca 34/14, LEX nr 1609910). 

Należy jednakże pamiętać, że niedostatek musi wynikać z przyczyn niezależnych od woli osoby ubiegającej się o alimenty. W sytuacji, w której osoba ta jest zdolna do pracy, ale z własnej winy nie wykorzystuje swoich zdolności, bądź też w nieuzasadniony sposób rezygnuje z dochodów, alimenty nie przysługują. 

4. Alimenty na dziecko

Nieco inne zasady przewidziano w odniesieniu do alimentów przysługujących dzieciom od rodziców. W tej sytuacji, występując o alimenty, nie ma potrzeby wykazywania niedostatku. Rodzice są bowiem zawsze obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, chyba że:

- dziecko jest w stanie utrzymać się samodzielnie, 

- dochody z jego majątku wystarczają na pokrycie kosztów utrzymania i wychowania. 

Warto podkreślić, że końcową granicą obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci nie jest uzyskanie przez nie pełnoletniości, rozpoczęcie lub zakończenie studiów czy wyprowadzka z domu. Podstawą wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego będzie tylko i wyłącznie sytuacja, w której dziecko – z uwagi na swoje zdolności, wykształcenie i umiejętności – jest w stanie samodzielnie się utrzymać. Rodzice mogą jednakże uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli nie dokłada ono starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Na podobnych zasadach mogą uchylić się od alimentów w przypadku, w którym zapłata alimentów byłaby związana dla nich z nadmiernym uszczerbkiem. 

5. Jak ustalić alimenty? 

Alimenty ustalamy drogą sądową, poprzez wystąpienie z powództwem o ich ustalenie. Składając w sądzie pozew o alimenty pamiętajmy, aby dołączyć do niego dokumenty, które będą potwierdzać nasz związek z osobą, od której się ich domagamy (np. pokrewieństwo wykazujemy odpisami aktów stanu cywilnego). Należy również uzasadnić, dlaczego żądamy alimentów w tej czy innej wysokości. 

Czy alimenty można ustalić polubownie, np. umową? Oczywiście. Warto jednakże skorzystać z drogi, która zagwarantuje nam – w przypadku, w którym zobowiązany po zawarciu ugody odmówi zapłaty – możliwość dochodzenia należności w postępowaniu egzekucyjnym (komorniczym). Najprostszym rozwiązaniem jest zwrócenie się do sądu z prośbą o zatwierdzenie planowanej ugody pomiędzy zobowiązanym a uprawnionym do alimentów. Odbywa się to w ramach tzw. zawezwania do próby ugodowej. 

6. Gdy ktoś domaga się alimentów od nas… 

Taka sprawa nie musi być przegrana. Wszystko bowiem zależy od okoliczności danego przypadku. Po otrzymaniu pozwu o alimenty warto sprawdzić, czy wskazane w nim dochody i wydatki osoby domagającej się alimentów mają charakter realny i czy zostały udokumentowane odpowiednimi zaświadczeniami, umowami czy też rachunkami. Warto również przygotować odpowiedź na pozew, przedstawiając swoje stanowisko w sprawie, a zwłaszcza wskazując na wysokość swoich dochodów oraz ponoszonych wydatków. Pamiętajmy bowiem, że wysokość alimentów uzależniona jest nie tylko od potrzeb uprawnionego, ale i możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. 

7. Alimenty a wyrok rozwodowy 

Szczególnym przypadkiem zasądzenia alimentów jest ich ustalenie w wyroku rozwodowym. W tym zakresie mamy pewne szczególne zasady: 

- o alimentach na rzecz wspólnych małoletnich dzieci małżonków stanowi art. 58 § 1 kodeksu rodzinnego i w sytuacji, w której rozwodzący się małżonkowie mają małoletnie dzieci, sąd nie może odstąpić od ustalenia na ich rzecz alimentów. 

- drugim przypadkiem orzekania o alimentach przy wyroku rozwodowym jest ich ustalenie na rzecz jednego z rozwodzących się małżonków. Stanowi o tym art. 60 § 1 kodeksu. Zgodnie z jego treścią, małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego i który znajduje się w niedostatku, może żądać alimentów od drugiego małżonka. - przepis art. 60 § 2 kodeksu stanowi z kolei o alimentach na rzecz małżonka zasądzanych w przypadku, gdy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga dla drugiego z małżonków istotne pogorszenie sytuacji materialnej.  

Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.